Obezite

Obezite dünya çapında milyonlarca insanı etkileyen küresel bir hastalıktır. Obezite, aşırı kilonun sağlık üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olan ve yaşam beklentisinin azalmasına ve/veya sağlık sorunlarının artmasına neden olan tıbbi bir durumdur. Alınan enerji miktarı (kalori) ile harcanan enerji miktarı (fiziksel aktivite yoluyla kalori yakma) arasındaki dengesizlikten kaynaklanır. Adipoz doku metabolik olarak oldukça aktiftir ve özellikle visseral adipoz doku, insülin direncine ve kronik düşük dereceli inflamatuar ve prokoagülan duruma neden olan zararlı bir adiposit salgılama profiline sahiptir.

Obezitenin Patofizyolojisi

Obezitenin patofizyolojisi karmaşık olup genetik, çevresel ve davranışsal faktörlerin bir kombinasyonunu içermektedir. Aşırı yeme, hareketsiz yaşam tarzı ve bazı ilaçlar olmak üzere çeşitli faktörler bu tabloya alt zemin hazırlamaktadır. Moleküler düzeyde bakıldığında obezite, iştah, tokluk ve enerji harcaması dahil olmak üzere enerji dengesinin düzenlenmesinde yer alan genlerin ve hormonların (leptin, ghrelin ve insülin gibi) ifadesindeki değişikliklerle ilişkilidir. Obezitenin adaptif immün yanıt üzerindeki etkisi, T hücre sayısında ve işleyişindeki bozulmalar aracılığıyla ilişkili olduğu düşünülmektedir. Obezite ve beslenme ilişkisine bakıldığında yüksek enerji yoğunluğuna sahip besin/ürün tüketimi, yüksek karbonhidrat içeriğine sahip veya yüksek yağ içeriğine sahip beslenme düzeni gibi nedenler ön plana çıkmaktadır. Örneğin, yüksek yağlı diyetlerin Bifidobacteriumspp‘de bir azalmaya ve endokannabinoid sistemin aşırı aktivasyonuna dahil olduğu görülmektedir. Bu olaylar, kolondaki zonulin ve okludin gibi daha az bol ve düzensiz sıkı bağlantı proteinlerinin gösterdiği gibi, bağırsak geçirgenliğinin artmasına yol açarak normal bağırsak mikrobiyal bileşimini olumsuz bir şekilde değiştirebilir. Sıkı bağlantı bütünlüğü tehlikeye girdiğinde, bağırsak mukozası boyunca pasif difüzyon etkilenerek translokasyon ve plazma LPS (lipopolisakkaritler) konsantrasyonları artar. Aynı şekilde, yüksek yağlı diyetler gram negatif patojenlerin aşırı çoğalmasını hızlandırarak bağırsak bariyerinden LPS emilimini destekler. Bağırsak mikrobiyotası, enerji homeostazının ve konak bağışıklığının korunmasında yer alan bir endokrin organ olarak kabul edilmektedir. Disbiyoz, insülin direncinin gelişmesine katkıda bulunabilecek inflamatuar yolları aktive eden LPS gibi bakterilerin yapısal bileşenlerinin geçişine izin vererek bağırsak bariyerinin ve bağırsakla ilişkili lenfoid dokuların (GALT) işleyişini değiştirebilir. Ayrıca, bağırsak disbiyozu, toklukla ilgili gastrointestinal peptitlerin üretimini değiştirerek gıda alımının artmasına neden olabilir. Obez kişilerde bu disbiyoz, Firmicutes filumunun, Clostridium cinsinin ve Eubacterium rectale türünün artışıyla ilişkili görünmektedir.

Obeziteye Bağlı Gelişen Semptomlar

Obezitenin en yaygın semptomu vücut ağırlığında ve vücut yağ yüzdesinde bulunan artıştır. Diğer semptomlar şunları içerebilir:

• Nefes almada zorluk
• Aşırı terleme
• Yorgunluk
• Eklem ağrısı
• Cilt tahrişi/ enfeksiyonları
• Özgüven eksikliği
• Depresyon
• Horlama, uykuya dalmada güçlük

Obezite Komplikasyonuna Bağlı Olarak Gelişebilen Hastalıklar

• Tip 2 diyabet
• Hipertansiyon
• Kalp hastalığı, İnme
• Uyku apnesi
• Osteoartrit
• Yağlı karaciğer hastalığı
• Böbrek hastalıkları
• Bazı kanser türleri

 

Obezite Tanısında Kullanılan Kriterler

Obezite tanısında kullanılan birincil kriter bireyin vücut kitle indeksidir (BMI: Body mass index). BMI, bir kişinin kilogram cinsinden ağırlığının metre cinsinden boyunun karesine bölünmesiyle hesaplanır. Obezite tanısında:

• Vücut Kitle İndeksi (BMI=kg/m²) ≥ 30 kg/m²
• Bel çevresinin erkekler için 102 cm≥, kadınlar için 88 cm≥ durumunda obeziteye bağlı artmış yüksek hastalık riski tanısı konulmaktadır.

Ek olarak vücut kompozisyonunun saptanmasında bel-kalça oranı ve boyun çevresi vb. gibi farklı antropometrik ölçüm teknikleri de bulunmaktadır.

 

Obezite sınıflaması

Obezitenin Teşhis ve Tedavisinde Kullanılan Laboratuvar Testleri

-Tam kan sayımı, Kan şekeri düzeylerini ölçmek için açlık glikoz testi

-Kolesterol, trigliseritler ve diğer metabolik sağlık belirteçlerini ölçmek için kan testleri

-Karaciğer sağlığını değerlendirmek için karaciğer fonksiyon testleri, tiroid fonksiyon testleri, ve kortizon gibi hormonal testler

Obezitede Tedavi Stratejileri

Yaşam tarzı değişiklikleri

Sağlıklı beslenme ve artan fiziksel aktivite gibi yaşam tarzı değişiklikleri, obezite tedavisinin temel taşıdır. Bu değişiklikler, kalori alımını azaltmaya ve enerji harcamasını artırmaya yardımcı olarak kilo kaybına neden olabilir.

Obezitede fonksiyonel beslenme/ Diyet Tedavisi

Obezitede fonksiyonel beslenme sadece semptomları tedavi etmek yerine sağlık koşullarının altında yatan nedenlere odaklanan bir beslenme yaklaşımıdır. Bu yüzden obezite yönetiminde beslenme kişiye özel olmalıdır. Kalorisi düşük, lifli gıdalar, yağsız proteinler ve sağlıklı yağlar açısından yüksek dengeli bir diyet, vücut yağını azaltmaya ve kilo kaybını desteklemeye yardımcı olabilir.

Tüketilen birincil içecek su olmalıdır.

İşlenmemiş gıdaların tüketilmesi: Karbonhidrat kaynakları öncelikle tam tahıllar, baklagiller, meyveler ve sebzeleri içermelidir. Yüksek oranda işlenmiş gıdalardan (işlenmiş karbonhidrat kaynakları, işlemiş etler, işlenmiş içecekler vb.) uzak durulmalıdır.

İnflamasyon yönetimi: Zeytinyağı, avokado ve fındık gibi tekli doymamış yağlara ve keten tohumu, soğuk su balığı ve fındık gibi omega-3 yağ asitlerine yönelim.

Antioksidan içeriğe sahip besinlerin diyete dahil edilmesi: C vitamini, E vitamini, selenyum, polifenoller, karotenoidler gibi antioksidan bileşenlere sahip besin içeriklerini diyete adahil edilmesi.

Bağırsak florasını destekleyecek besinlerin tüketimi: Yoğurt, kefir, doğal olarak yapılan turşular gibi fermente gıdalara ek olarak pırasa, kuşkonmaz, enginar gibi besinleri beslenme içeriğinize eklenebilir. Ek olarak diyet posası alımının artırılması faydalı olacaktır.

Besin tüketiminin zamanlaması: Metabolik süreçler sirkadiyen saat tarafından yönetilir ve yanlış zamanlanmış öğünler sirkadiyen ritimde bozulmaya neden olabilir.

Obezite tedavisinde kullanılan çeşitli diyetler arasında az yağlı diyetler, düşük karbonhidratlı diyetler, Akdeniz diyeti, vejeteryan ve vegan diyetler ve aralıklı oruç vardır. Seçilen diyet ne olursa olsun, dengeli ve besin açısından zengin bir diyetin izlenmesini sağlamak önemlidir. Bu süreçte kişiye özgü diyet türünün belirlenmesinde gıda intoleransı/hassasiyeti/allerjisinin varlığı araştırılmalıdır. Obezite tedavisinde uygulanacak diyet modeli uzman diyetisyen tarafından gerçekleştirilmelidir.

Fiziksel Aktivite

Fiziksel aktivite ve obezite arasında güçlü bir bağlantı vardır. Düzenli fiziksel aktivite, genel sağlığı iyileştirmenin yanı sıra obezite risklerini azaltmaya yardımcı olur. Yürüme, bisiklete binme veya yüzme gibi aktiviteler yoluyla fiziksel aktiviteyi artırmak, daha fazla enerji harcamaya yardımcı olabilir ve bu da kilo kontrolüne yardımcı olur. Ek olarak, fiziksel aktivite stres düzeylerini düşürmeye, duygusal refahı iyileştirmeye ve enerji düzeylerini artırmaya yardımcı olabilir.

İlaçlar

Kilo vermeye yardımcı olmak için iştah bastırıcılar, yağ blokerleri ve metabolizmayı hızlandıran ilaçlar dahil olmak üzere çeşitli ilaçlar mevcuttur. Obezite tedavisinde kullanılacak ilaçların hekim kontrolünde gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Prebiyotik/Probiyotik Takviyeleri:

Prebiyotikler ve probiyotikler, obezite ve komorbiditelerinin potansiyel modülatörleridir.

İyi bilinen etkili prebiyotikler, inülin veya oligofruktoz gibi sindirilemeyen nişastaları içerir.

Bifidobacterium ve Lactobacillus suşları, fonksiyonel gıdalar ve diyet takviyelerinde hala en yaygın kullanılan probiyotiklerdir. Probiyotikler ve prebiyotikler bağırsak mikrobiyota modülasyonuna katılımları yoluyla metabolik endotoksemi, inflamasyon ve kilo verme üzerinde faydalı etkiler göstermektedir.

Obezite Ameliyatı (Bariatrik Cerrahi)

Ameliyat, ciddi derecede obez olan ve yaşam tarzı değişiklikleri ve ilaçlarla kilo veremeyen kişiler için bir seçenektir. Bariatrik cerrahinin en yaygın türleri gastrik bypass, tüp mide ve ayarlanabilir mide bandıdır. Bu prosedürler, insanların önemli miktarda kilo vermelerine ve genel sağlıklarını iyileştirmelerine yardımcı olabilir. Bununla birlikte, bariatrik cerrahi hızlı bir çözüm değildir ve sağlıklı beslenme ve egzersizin yaşam tarzı haline getirilmesi gerekmektedir.

KAYNAKLAR:

Carlson, J. L., Erickson, J. M., Lloyd, B. B., & Slavin, J. L. (2018). Health Effects and Sources of Prebiotic Dietary Fiber. Current developments in nutrition, 2(3), nzy005. https://doi.org/10.1093/cdn/nzy005

Cuevas-Sierra, A., Ramos-Lopez, O., Riezu-Boj, J. I., Milagro, F. I., & Martinez, J. A. (2019). Diet, gut microbiota, and obesity: links with host genetics and epigenetics and potential applications. Advances in nutrition, 10(suppl_1), S17-S30.

Davis, R., Rogers, M., Coates, A. M., Leung, G. K. W., & Bonham, M. P. (2022). The Impact of Meal Timing on Risk of Weight Gain and Development of Obesity: a Review of the Current Evidence and Opportunities for Dietary Intervention. Current diabetes reports, 22(4), 147–155. https://doi.org/10.1007/s11892-022-01457-0

Gadde, K. M., Martin, C. K., Berthoud, H. R., & Heymsfield, S. B. (2018). Obesity: pathophysiology and management. Journal of the American College of Cardiology, 71(1), 69-84.

Gomes, A. C., Hoffmann, C., & Mota, J. F. (2018). The human gut microbiota: Metabolism and perspective in obesity. Gut microbes, 9(4), 308-325.

Mayoral, L. P. C., Andrade, G. M., Mayoral, E. P. C., Huerta, T. H., Canseco, S. P., Canales, F. J. R., … & Perez-Campos, E. (2020). Obesity subtypes, related biomarkers & heterogeneity. The Indian journal of medical research, 151(1), 11.

Locke, A., Schneiderhan, J., & Zick, S. M. (2018). Diets for Health: Goals and Guidelines. American family physician, 97(11), 721–728.

Mohammadi, S., Lotfi, K., Mirzaei, S., Asadi, A., Akhlaghi, M., & Saneei, P. (2022). Dietary total antioxidant capacity in relation to metabolic health status in overweight and obese adolescents. Nutrition journal, 21(1), 54. https://doi.org/10.1186/s12937-022-00806-9

Poti, J. M., Braga, B., & Qin, B. (2017). Ultra-processed food intake and obesity: what really matters for health—processing or nutrient content?. Current obesity reports, 6(4), 420-431.

Ross, R., Neeland, I. J., Yamashita, S., Shai, I., Seidell, J., Magni, P., … & Després, J. P. (2020). Waist circumference as a vital sign in clinical practice: a Consensus Statement from the IAS and ICCR Working Group on Visceral Obesity. Nature Reviews Endocrinology, 16(3), 177-189.

Safaei, M., Sundararajan, E. A., Driss, M., Boulila, W., & Shapi’i, A. (2021). A systematic literature review on obesity: Understanding the causes & consequences of obesity and reviewing various machine learning approaches used to predict obesity. Computers in biology and medicine, 136, 104754.

Schetz, M., De Jong, A., Deane, A. M., Druml, W., Hemelaar, P., Pelosi, P., … & Jaber, S. (2019). Obesity in the critically ill: a narrative review. Intensive care medicine, 45(6), 757-769.

Sharifi-Rad, J., Rodrigues, C. F., Stojanović-Radić, Z., Dimitrijević, M., Aleksić, A., Neffe-Skocińska, K., … & Calina, D. (2020). Probiotics: versatile bioactive components in promoting human health. Medicina, 56(9), 433.

Tantawy, S. A., Kamel, D. M., Alsayed, N., Rajab, E., & Abdelbasset, W. K. (2020). Correlation between body mass index, neck circumference, and waist-hip ratio as indicators of obesity among a cohort of adolescent in Bahrain: A preliminary cross-sectional study. Medicine, 99(17).

Tun, S., Spainhower, C. J., Cottrill, C. L., Lakhani, H. V., Pillai, S. S., Dilip, A., Chaudhry, H., Shapiro, J. I., & Sodhi, K. (2020). Therapeutic Efficacy of Antioxidants in Ameliorating Obesity Phenotype and Associated Comorbidities. Frontiers in pharmacology, 11, 1234. https://doi.org/10.3389/fphar.2020.01234

Vallianou, N., Stratigou, T., Christodoulatos, G. S., Tsigalou, C., & Dalamaga, M. (2020). Probiotics, prebiotics, synbiotics, postbiotics, and obesity: current evidence, controversies, and perspectives. Current obesity reports, 9(3), 179-192.