Gıda İntoleransı/Hassasiyeti/Allerjisi

Gıdalara bağlı rahatsızlıklar normalde gıda alerjisi, gıda hassasiyeti ve gıda intoleransı olmak üzere 3 farklı şekilde ortaya çıkar. Bazı kaynaklarda yanlış olarak birbirlerinin yerine kullanılsa da aslında bu üç klinik durum biribirinden farklıdır.

Gıda alerjileri: Bu tip hastalıkta gıda intoleransından farklı olarak bağışıklık sistemi devreye girer. Nispeten hızlı ve şiddetli reaksiyon olur.  Esas olarak Th2 hücresi ve B hücreleri tarafından üretilen IgE aracılık eder. Gıda alerjisinin belirtileri arasında döküntü, kaşıntı, kurdeşen (ürtiker), şişme ve hatta anafilaksi (hava yollarında ölümcül olabilen şişme) yer alır.

Gıda hassasiyetleri: Gıda hassasiyetinde ise tıpkı gıda alerjilerinde olduğu gibi bağışıklık sistemi aracılık eder. Gıda alerjilerinden farklı olarak, gıda hassasiyetleri gıdaya karşı immünoglobülin IgG & IgA gecikmeli reaksiyonu sonucu ortaya çıkmaktadır. Gıda hassasiyeti olan besinlerin az bir miktarını sorunsuz bir şekilde sindirebilirsiniz. Ancak büyük miktarlarda veya her gün tekrar tekrar tüketmek, vücudunuzdaki iltihaplanmayı sağlığınızı etkileyebilecek noktaya kadar kademeli olarak artırabilir.

Gıda intoleransı, sindirim sisteminin belirli gıdalara veya bileşenlere verdiği bir tepkidir. Bağışıklık sistemini içermemesi nedeniyle gıda alerjisinden farklıdır. Vücudunuz belirli yiyecekleri (süt ürünleri gibi) sindiremediğinde intoleranslar ortaya çıkar. Bunlar genellikle enzim eksikliklerinin veya sindirim sisteminin doğrudan irritasyonu sonucudur. Gıda intoleransları bazen gıda alerjileri ile karıştırılır veya yanlış bir şekilde gıda alerjileri olarak etiketlenir. Halbuki gıda alerjileri bağışıklık sistemi aracılığı ile ortaya çıkar ve immünoglobulin E (IgE) antikorları aracılığı ile oluşur. Bir gıda intoleransını tanımlamanın altın standart yöntemi, gıda maddesini diyetten hariç tutmaktır. Semptomlar besini çıkardığında gidiyor ve daha da önemlisi besin yeniden alındığında geri dönüyorsa gıda intoleransından şüphelenilir.

Prevelansı

Gıda intoleranslarının nüfusun %20’sini etkilediği tahmin edilmektedir. En yaygın gıda intoleransları glütenli besinler ve süt ürünlerinde görülür. Gıda intoleransları her yaşta gelişebilir, ancak yetişkinlerde daha yaygındır.

Patogenez

Gıda intoleransı, gıdalardaki belirli bileşenlere karşı olumsuz bir reaksiyondan kaynaklanır. Gıda intoleransının kesin patogenezi tam olarak anlaşılamamıştır, ancak enzim eksiklikleri ve hatta psikolojik faktörlerle ilişkili olduğuna inanılmaktadır. Ek olarak, bazı genetik mutasyonlar da gıda intoleranslarıyla ilişkilendirilmiştir.

Gıda intoleransına bir dizi farklı mekanizma neden olur. En yaygın olanları:

Bozulmuş Gıda Emilimi/Enzimatik eksiklik: Gıda emilimi, sindirim sistemindeki gıdalardan besin maddelerinin parçalanması ve emilmesi işlemidir. Vücut belirli bir yiyeceği parçalamak için gerekli enzimlere sahip olmadığında emilim bozukluğu ortaya çıkar. Enzim eksikliğinin nedenleri genetik nedenler, tedavi amaçlı yapılan barsak cerrahileri veya edinsel hastalıklar (barsak enfeksiyonu v.b.) olabilir.

Bağırsak disbiyozu: Bağırsak disbiyozu, bozulmuş bir mikrobiyota sonucunda çeşitli mekanizmalara bağlı olarak epitelyal bariyer fonksiyonunda bozulma, sistemik inflamasyon ve bağırsak mukozasında azalmış regülasyon ile ilişkilidir. Disbiyozun neden olduğu gıda intoleransı, şişkinlik, gaz, karın ağrısı, ishal, kabızlık ve mide bulantısı gibi sindirim sorunlarını içerebilir. Probiyotikler, prebiyotikler ve diğer takviyeler, bağırsaktaki iyi ve kötü bakteri dengesinin yeniden sağlanmasına ve gıda intoleransının azaltılmasına yardımcı olabilir.

Diğer etkenler: Histamin intoleransı, gıdalardaki kimyasallar ile katkı maddeleri ve genetik faktörler gibi bir dizi etkenler de gıda intoleransına yol açabilir.

Semptomları

Gıda intoleransının semptomları hafiften şiddetliye doğru değişkenlik gösterir. Bu semptomlar sindirim sorunları, baş ağrıları, yorgunluk ve cilt reaksiyonlarını içerebilir.

Gıda intoleransı ile ilişkili en yaygın semptomlar şunlardır:

• Gaz, kramplar ve şişkinlik
• Diyare veya konstipasyon
• Mide bulantısı/yanması
• Ciltte meydana gelen egzama, akne, dermatit gibi lezyonlar
• Baş ağrıları
• Anksiyete veya Depresyon (bağırsak-beyin bağlantısı nedeniyle)
• Vitamin ve mineral eksiklikleri (barsak hastalıklarına bağlı olarak)

Gıda intoleransı tanısı

Gıdalara karşı advers reaksiyonların teşhisi, klinik öykü, tedaviye yanıt ve çeşitli laboratuvar testlerinin içerir. Gıda alerjene özgü IgE için yapılan deri delme testleri veya kan testleri gıda intoleransları için negatiftir.

Gıda eliminasyonu, semptom iyileştirme ve tekrardan kontrol

Altın standart gıda intoleransı testi, semptomlarda iyileşme sağlamak için gıdanın dışlanması, ardından kademeli olarak gıdaya yeniden başlanması ve ardından toleransı belirlemek için semptom indüksiyonudur.

Nefes testleri

Hidrojen ve/veya metan nefes testi, gastrointestinal sistemdeki karbonhidrat malabsorpsiyonunu değerlendirmek için yararlı ve non-invaziv ölçümlerdir. Hidrojen insanlar tarafından üretilmez, bu nedenle nefesle verilen havadaki hidrojen miktarının artışı yalnızca gastrointestinal mikrobiyota tarafından üretilen fermantasyon ürünlerine bağlı olarak ortaya çıkar.

Sıklıkla görülen gıda intoleransları ve tanı testleri

1. Laktoz intolerans testi: Laktoz intoleransı, bir disakkarit olan laktoz içeren gıda maddelerinin tüketilmesi üzerine karakteristik belirti ve bulgularla kendini gösteren klinik bir sendromdur. Bu test, ince bağırsakta laktaz enziminin seviyesini ölçer. Düşük laktaz seviyeleri, laktoz intoleransını gösterebilir.

2.Fruktoz intolerans Testi: Fruktoz, çok çeşitli gıdalarda yaygın olarak bulunan 6 karbonlu ketonik bir şekerdir.Bu test idrardaki fruktoz seviyesini ölçer. İdrarda yüksek fruktoz seviyeleri, fruktoz intoleransını gösterebilir.

3. Gluten İntolerans Testi: Gluten, buğday, çavdar ve arpa gibi tahılların nişastalarıyla depolanan, immünojenik, suda çözünür proteinlerin bir kompleksidir.Bu test, kanda glutene karşı antikor varlığını ölçer. Yüksek antikor seviyeleri glüten intoleransını gösterebilir

4.Histamin İntolerans Testi: Histamin bir nöro-immüno-endokrin sistem aracısıdır.Bu test idrardaki histamin seviyesini ölçer. Yüksek histamin seviyeleri, histamin intoleransını gösterebilir

Gıda İntoleransı Tedavisi

Gıda intoleransının prognozu, bireye ve intoleransının ciddiyetine bağlıdır. Bazı durumlarda, gıda intoleransları, diyet değişikliği ve takviyelerin kullanımı yoluyla yönetilebilir. Daha ciddi vakalarda duyarsızlaştırma veya eliminasyon diyetler uygulanır.

1. Diyet Değişikliği: Diyet değişikliği, gıda intoleranslarının birincil tedavisidir. Reaksiyona neden olan belirli gıdaları ortadan kaldırmak semptomları azaltmaya yardımcı olabilir.
2. Takviyeler: Probiyotikler gibi bazı takviyeler, gıda intoleranslarının semptomlarını azaltmaya yardımcı olabilir. Probiyotik mikroorganizma, bağırsakta bulunan mikrobiyal çeşitliliğini arttırmakta ve bağırsak bariyerinin bütünlüğünü iyileştirerek, temel ve patolojik inflamasyonun iyileşmesine yol açmaktadır. Ek olarak L-Glutamin, Çinko Karnosin, Zerdeçal, D Vitamini, Kolajen ve Lif takviyeleri bağırsak geçirgenliğini azaltmaya ve iltihaplanmayı azaltmaya yardımcı olabilmektedir.
3. Oral Duyarsızlaştırma: Oral duyarsızlaştırma, vücudun zamanla daha toleranslı hale gelmesine yardımcı olmak için yavaş yavaş rahatsız edici yiyeceklerin küçük miktarlarda verilmesini içeren bir tedavidir.

Gıda İntoleransında Beslenme

Gıda intoleransı olan kişiler için popüler diyetler arasında eliminasyon diyeti, glütensiz diyet, süt ürünleri içermeyen diyet ve düşük FODMAP(fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols) diyeti yer alır. Bu diyetler, belirli gıdaların diyetten çıkarılmasını ve ardından hangi gıdaların reaksiyonlara neden olduğunu belirlemek için zaman içinde yavaş yavaş yeniden verilmesini içerir. Ek olarak, gün boyunca daha küçük öğünler yemek ve bol su içmek de gıda intoleransı ile ilişkili semptomları azaltmaya yardımcı olabilir. Gıda intoleranslarını yönetmek için kişiselleştirilmiş bir plan geliştirmek üzere bir doktor ve beslenme uzmanıyla çalışmak önemlidir.

Gluten intoleransına yönelik diyet: Glutensiz bir diyet, protein gluteni hariç tutan bir diyettir. Gluten buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunur. Gıda intoleransı olan bireyler için glütensiz bir diyet uygulamak da semptomları azaltmaya yardımcı olabilir. Bununla birlikte, tüm gıda intoleranslarının glüten ile ilgili olmadığına dikkat etmek önemlidir. Gıda intoleransınız olabileceğinden şüpheleniyorsanız, en iyi hareket tarzını belirlemek için bir doktora veya kayıtlı bir diyetisyene danışmanız önemlidir.

Laktoz intoleransına yönelik diyet: Laktoz içermeyen bir diyet, süt ve diğer süt ürünlerinde bulunan bir şeker türü olan laktoz içeren gıdaları ortadan kaldıran bir diyettir. Bunun yerine laktoz içermeyen süt, soya sütü, badem sütü, pirinç sütü ve hindistan cevizi sütü gibi laktoz içermeyen alternatif yiyecekleri seçebilirler. Ek olarak, belirli ekmek türleri, tahıl gevrekleri ve makarnalar gibi laktoz içermeyen süt dışı ürünleri de tüketebilirler. Laktoz içermeyen bir diyet uygulayan kişiler ayrıca sebze, meyve, yağsız protein ve diğer süt içermeyen yiyecekleri de yiyebilirler.

Düşük FODMAP diyeti: Düşük FODMAP Diyeti, gıda intoleransı semptomlarını azaltmak için kullanılan bir diyet yaklaşımıdır. Bu diyet, fermente edilebilir oligosakkaritler, disakkaritler, monosakkaritler ve polioller (FODMAP’ler) olarak bilinen belirli karbonhidrat türlerinin ortadan kaldırılmasını içerir. Bu karbonhidratlar birçok gıdada bulunur ve gıda intoleransı olan kişilerde gaz üretiminin artmasına, şişkinliğe, karın ağrısına ve diğer sindirim semptomlarına yol açabilir. FODMAP’leri diyetten çıkarmak, bu semptomları azaltmaya ve genel sindirim sağlığını iyileştirmeye yardımcı olabilir.

 

 

Bu süreçte doktorunuzdan bir diyetisyenle görüşmesini talep ediniz.

 

KAYNAKLAR

Ballan, R., Battistini, C., Xavier-Santos, D., & Saad, S. M. I. (2020). Interactions of probiotics and prebiotics with the gut microbiota. Progress in Molecular Biology and Translational Science, 171, 265-300.

Chang, C., Wu, H., & Lu, Q. (2020). The Epigenetics of Food Allergy. Advances in experimental medicine and biology, 1253, 141–152. https://doi.org/10.1007/978-981-15-3449-2_5

de Oliveira, G. L. V., Cardoso, C. R. D. B., Taneja, V., & Fasano, A. (2021). Intestinal Dysbiosis in Inflammatory Diseases. Frontiers in immunology, 12, 727485.

Gaughan, S., Ayres, L., & Baker, P. R. (2021). Hereditary fructose intolerance. GeneReviews®[Internet].

Hegde, V. S., & Sharman, T. (2022). Hereditary Fructose Intolerance. In StatPearls. StatPearls Publishing.

Hrubisko, M., Danis, R., Huorka, M., & Wawruch, M. (2021). Histamine Intolerance—The More We Know the Less We Know. A Review. Nutrients, 13(7), 2228.

Malik, T. F., & Panuganti, K. K. (2022). Lactose Intolerance. In StatPearls. StatPearls Publishing.

Muthukumar, J., Selvasekaran, P., Lokanadham, M., & Chidambaram, R. (2020). Food and food products associated with food allergy and food intolerance–An overview. Food Research International, 138, 109780.

Onyimba, F., Crowe, S. E., Johnson, S., & Leung, J. (2021). Food allergies and intolerances: A clinical approach to the diagnosis and management of adverse reactions to food. Clinical Gastroenterology and Hepatology, 19(11), 2230-2240.

Singh, S. K., & Sarma, M. S. (2022). Hereditary fructose intolerance: A comprehensive review. World journal of clinical pediatrics, 11(4), 321–329. https://doi.org/10.5409/wjcp.v11.i4.321

Tuck, C. J., Biesiekierski, J. R., Schmid-Grendelmeier, P., & Pohl, D. (2019). Food intolerances. Nutrients, 11(7), 1684.